Als stamboomonderzoeker zijn we verbinders, we staan geworteld in (familie)geschiedenis en vormen een schakel tussen de generaties. Zonder de genealoog geen logisch geheel tussen verleden, heden en toekomst; we geven de geschiedenis door en houden deze levend door over mensen te verhalen. Onbewust handelend misschien naar het Joodse gezegde: “Je bent pas dood als je naam niet meer genoemd wordt.”
Via mijn werk ben ik een aantal maanden geleden in contact gekomen met een tijdelijke externe kracht die een aantal bijzondere projecten uitvoert. Omdat het mijn werkterrein betreft en ik actief ben als ‘eenpitter’ is er regelmatig contact tussen hem en mij. Vanwege de coronaperikelen is het aantal keren dat we elkaar in levende lijve gesproken hebben vooralsnog beperkt geweest tot één keer. Het online contact via FaceTime daarentegen is bijna dagelijks. Ik mag gerust stellen dat het klikt tussen mij en mijn tijdelijke collega. Hij komt van oorsprong uit Rotterdam en is recht voor zijn raap, ik daarentegen ben wat minder direct. En misschien wel daarom vullen we elkaar goed aan in het werk. Wat het echt bijzonder maakt is onze gezamenlijke interesse in geschiedenis. Het gekke is dat ik me al niet meer kan herinneren hoe het onderwerp ter sprake kwam, maar de link met stamboomonderzoek was snel gelegd. Toen bleek dat de genealogie van zijn eigen familie nog niet was uitgezocht, bood ik spontaan aan om wat informatie voor hem bij elkaar te zoeken.
In eerste instantie ging dat via het model van de kwartierstaat met zijn vader als proband. Dat gaf snel resultaat en binnen enkele dagen kon ik mijn collega een overzicht presenteren met voor hem zes generaties voorouders. De kwartierstaat bleek een eye opener voor mijn collega; het gaf antwoorden op vragen die hem al langere tijd bezig hadden gehouden maar tot op heden onbeantwoord waren geweest. Dat was wel heel bijzonder om te mogen horen.
Omdat de familie relatief klein was, bood ik vervolgens aan om de genealogie verder uit te werken. Dat kostte wat meer kruim, maar de combinatie van tijd en de bereidheid met wat minder bedrust genoegen te nemen, resulteerde in een week of twee later in een zo goed als complete genealogie vanaf de tweede helft van de 18e eeuw. Inclusief de huidige generaties dank zij speuren via social media als Facebook. Dat laatste is echt een aanrader.
De tijd daarvoor lag nog verborgen in de nevelen der geschiedenis, maar er was een duidelijke aanwijzing naar het noorden van Duitsland in de nabijheid van Bremen. En – hoewel ik eigenlijk geen ervaring met Duits onderzoek heb – was het lot mij erg gunstig gezind, want ik kon aan de hand van een zogeheten Ortsfamilienbuch de genealogie met nog maar liefst drie generaties opvoeren tot begin 17e eeuw. In de derde week van mei kon ik dan ook een 25 pagina’s tellend overzicht mailen.
Terug naar de kwartierstaat. Een van de overgrootmoeders van mijn collega is van Joodse afkomst. Mijn collega sprak daar open over, want ook hier leefden tal van vragen vanwege de Tweede Wereldoorlog. Er was hier vroeger wel over gesproken maar, zoals dat waarschijnlijk in meer families het geval is geweest, door de bijzondere en wellicht pijnlijke omstandigheden niet altijd alles over gezegd. Want, dat onderzoek naar Joodse families vanwege de Holocaust een beladen onderwerp is, dat was voor mij op zich niet vreemd, maar ervaring op dit gebied had ik nog totaal niet. Uit de overlevering, de opa van mijn collega was enig kind en bovendien op relatief jonge leeftijd overleden, was er niet zoveel bekend. De Joodse overgrootmoeder had de oorlog overleefd en het leek erop dat binnen de familie het idee leefde dat zij waarschijnlijk enig kind geweest was.
Het was toch wel een schok om er vervolgens achter te komen dat de twee broers van de overgrootmoeder op een verschrikkelijke wijze in Auschwitz om het leven zijn gekomen, vermoord zijn. Aangezien zij beiden niet gehuwd waren heeft dat wellicht bijgedragen aan het idee dat overgrootmoeder enig kind was, of misschien zijn de verschrikkingen verzwegen of weggestopt om maar niet telkens oude wonden open te rijten… Ik zat eigenlijk best met een dilemma. Want als ik naar mijn eigen stamboomonderzoek kijk, dan is dat een zacht ruisende stroom water terwijl de heftigheid van de familiegeschiedenis van mijn collega meer lijkt op een tsunami. Het enthousiasme dat ik normaal etaleer als ik over genealogie spreek, leek nu toch wel ongepast. Hoe zou ik dat nieuws over de broers brengen, hoe zou erop gereageerd worden en zou ik wellicht niet onbedoeld verdriet aanrichten? Natuurlijk was het aan de ene kant een schok, aan de andere kant gaf het ook ruimte voor gesprek. Ook nu vielen er steeds meer stukjes van de familiepuzzel op hun plek.
Door het uitzoeken van de Joodse roots van mijn collega heeft het doen van stamboomonderzoek wel ineens een heel andere dimensie gekregen. Je zit ineens midden in een periode van de wereldgeschiedenis waarvan je gehoord en gelezen hebt. Maar het wordt indrukwekkend, het is intensief en verdrietig stemmend om telkens weer namen en (via www.joodsmonument.nl) gezichten voorbij te zien komen van mensen die geen schijn van kans hadden tegen het meedogenloze kwaad. Mensen als jij en ik, die de buren van onze voorouders hadden kunnen zijn. En hun kinderen en kleinkinderen die nu onze buren hadden moeten zijn… Hoe onwerkelijk is de uitwerking van de parenteel die ik heb gemaakt van de afstammelingen van de voorouders van mijn collega die zich eind 18e vanuit de omgeving van Trier vestigden in een dorp in de nabijheid van Rotterdam. Schokkend te zien hoe veel van hun nakomelingen, vaak complete gezinnen de oorlog niet overleefd hebben; de impact wordt nog groter als ik hun namen in de tekst rood markeer…
Ik eindig met bijna dezelfde woorden als waarmee ik dit stuk begonnen ben. Als stamboomonderzoeker zijn we verbinders, we staan geworteld in (familie)geschiedenis en vormen een schakel tussen de generaties. Zonder de genealoog geen logisch geheel tussen verleden, heden en toekomst; we geven de geschiedenis door en houden deze levend door over mensen te verhalen. Op het eerste gezicht een mooie hobby, maar zoals wel uit het voorgaande blijkt, eigenlijk veel meer dan dat !